Welbenullig

Blog

  • Is Boeddhisme een geloof?

    Een goede vraag

    De meesten van ons zijn inmiddels wel bekend met Boeddha, meditatie, mindfulness, tempels, standbeelden en dergelijken. Het is echter best onduidelijk hoe wij het Boeddhisme het beste kunnen plaatsen… Is het een geloof, een godsdienst of een levenswijze?
    Ik ben al lange tijd praktiserend Boeddhist, maar ook voor mij is het antwoord op deze vraag soms moeilijk te verwoorden. Het ligt er immers maar net aan wie je tegenover je hebt.
    Het woord geloof, betekent voor een gereformeerd christen iets heel anders, dan voor een atheïst.
    Om te beantwoorden of boeddhisme een geloof is, zal ik jullie daarom eerst meenemen naar het leven van de Boeddha en in welke omgeving hij zijn verlichting kon bereiken.

    Prins van de Shakya clan

    De Boeddha was in 632 voor Christus geboren als de rijke prins Siddhartha Gautama van de Shakya-clan in Lumbini, Nepal [1]. Op de kaart kan je Lumbini bij de gele stip vinden:

    lumbini, geboorteplaats van de boeddha.
    Kaart van het Indiaas subcontinent

    Toentertijd werd van een prins verwacht dat hij een geschoolde gentleman werd, zodat hij op een dag het bestuur van het koninkrijk over kon nemen. Met name militaire overwinningen gaven veel aanzien, dus de meeste prinsen en koningen probeerden met andere koninkrijken oorlog te voeren. In een ander artikel zal ik verder ingaan op de geopolitieke situatie in India ten tijde van de Boeddha.

    Volgens de overlevering werd er bij de geboorte van de Boeddha een voorspelling gedaan dat hij of een groot militair leider zou worden, of een groot geestelijk leider. Zijn vader, de koning van de Shakya’s, had geen behoefte aan een geestelijk leider en sloot de jonge Siddhartha op in zijn paleis. Gedurende zijn jeugd had Siddhartha alles wat zijn hartje begeerde, want daar zorgde zijn vader wel voor. Echter Siddhartha was nieuwsgierig en toen het hem lukte weg te lopen uit het paleis, werd hij geconfronteerd met het gewone volk, geteisterd door ouderdom, ziekte en dood. Dit maakte zo’n diepe indruk op hem, dat hij op een dag zonder waarschuwing zijn paleis verliet en begon aan zijn pad met de vraag: hoe kan ik mensen van hun lijden verlossen?

    Kastenstelsel

    U moet zich realiseren dat in deze tijd de maatschappij niet was ingedeeld zoals de onze, waarin iedereen zijn dromen vrij kan nastreven. Toentertijd was de bevolking ingedeeld volgens het kastenstelsel. Wanneer je geboren was, werd je direct lid van een kaste. Er waren grofweg vier kasten en de kastelozen:

    • Brahmanen (geestelijken)
    • Kshatriya’s (strijders en heersers)
    • Vaishya’s (zelfstandige boeren en handelaren)
    • Shudra’s (burgers en arbeiders)
    • Dalit’s (de kastelozen, of oneerbiedigen)

    Wat maakt dit uit vraagt u zich misschien af?
    Er golden hele strikte maatschappelijke regels voor ieder mens in een bepaalde kaste. Bovendien mochten mensen uit de verschillende kasten niet zomaar met elkaar communiceren. Een huwelijk tussen mensen uit verschillende kasten was bijvoorbeeld uit den boze. Jouw kaste bepaalde jouw sociale omgeving, jouw plaats in de maatschappij, jouw baan, en jouw verdere levensloop.

    Dat maakt het zo bijzonder dat Siddhartha Gautama zich na zijn verlichting, als Boeddha, besloot te richten naar alle mensen, niet alleen de Kshatriya’s bijvoorbeeld. Iedereen, uit welke kaste ook, was welkom. Deze lijn kunnen we verder doortrekken naar: het maakt niet uit waar je vandaan komt, iedereen die bevrijding van lijden zoekt is welkom.

    De Brahmanen

    Wanneer je de vraag stelt: is Boeddhisme een geloof? Dan moeten we eerst weten in wat voor religieuze wereld de Boeddha zelf opgegroeid was. De Brahmanen waren de geestelijke leiders die een belangrijke rol speelden in de maatschappij van de jonge Siddhartha. Dit waren priesters waarvan werd gedacht dat zij geboren waren uit de mond van de Hindoeïstische god Brahma.
    Deze priesters bestudeerden de heilige Veda-geschriften. Zij konden religieuze rituelen uitvoeren, die in het Hindoeïstisch geloof van de tijd belangrijk waren, om de maatschappij te beschermen en de goden tevreden te stellen.

    god Brahma
    Brahma

    Tegelijkertijd ontstonden er in deze periode een wildgroei aan andere religies en filosofische denkwijzen, waar ik nu niet verder op in zal gaan.
    Kortom, u moet zich realiseren dat toen Siddhartha op zoek ging naar het antwoord op menselijk lijden, hij onderdeel was van een Hindoeïstische maatschappij met veel filosofische discussie!

    Verlichting

    Wat is dan de essentiele boodschap van de Boeddha?
    Siddhartha verwierf onder de bodhi boom zijn verlichting en werd Boeddha, nadat hij zich de vier nobele waarheden realiseerde:

    • Diagnose: gedurende het leven wordt iedereen geconfronteerd met lijden.
    • Oorzaak: Er is een oorzaak te vinden voor dit lijden.
    • Prognose: Er zijn verschillende mogelijkheden om lijden te verminderen of stoppen.
    • Behandeling: Er is een manier om lijden uit te roeien, namelijk het achtvoudig pad.

    Hij destilleerde daarna dat de belangrijkste oorzaak van lijden ‘hechting (attachment) is. Hechting heeft drie aspecten:

    • Verlangen / Hunkeren
    • Haat / Woede
    • Onbenul

    Vervolgens verkondigde hij een manier om mensen te helpen zich van lijden te verlossen en verlichting te bereiken. Dit noemde hij het achtvoudig pad naar bevrijding [van lijden].

    Daarna heeft Siddharta, nu de Boeddha, zijn leven gewijd om aan iedereen het achtvoudig pad te onderwijzen. Aan mensen uit alle Indiase kasten, en na zijn dood aan mensen uit heel Azië en zelfs in het oude Griekenland, via Perzië.

    Is boeddhisme een geloof?

    Door de eeuwen heen hebben de vele boeddhistische stromingen hun eigen meditaties, rituelen, tempels en kunstwerken gecreëerd. Sommige met een religieus karakter, anderen minder.
    Echter alle stromingen houden zich in de essentie bezig met de vraag: hoe kunnen wij mensen helpen zich van hun lijden te verlossen?
    Het boeddhisme is dus geen geloof van verering, zoals bij andere godsdiensten bijvoorbeeld het geval kan zijn, maar een geloof in de zoektocht naar het antwoord op deze essentiële vraag.
    Met behulp van de vele hulpmiddelen die Boeddhisten inmiddels in hun geestelijke gereedschapskist hebben zitten, kan iedereen geholpen worden.
    Een sprekend voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld de ontwikkeling van mindfulness door Kabat-Zinn. Een humanistisch filosoof, Alan Watts, schreef eens [2]:

    If we look deeply into such ways of life as Buddhism, we do not find either philosophy or religion as these are understood in the West. We find something more nearly resembling psychotherapy.

    Een Levenswijze

    In moderne termen zou ik daarom het boeddhisme dus niet direct als geloof interpreteren, zoals wij hier bijvoorbeeld religie of godsdienst zien. In mijn ogen is het veel meer als een filosofische levenswijze, met gunstige psychologische effecten voor jezelf en omgeving.
    Ik denk echter, dat dr. Boeree nog veel mooier verwoord heeft wat boeddhisme eigenlijk is [3]:

    What Buddhism is really all about is returning to this life, your very own little life, with a “new attitude.” By being more calm, more aware, a nicer person morally, someone who has given up envy and greed and hatred and such, who understands that nothing is forever, that grief is the price we willingly pay for love… this life becomes at very least bearable. We stop torturing ourselves and allow ourselves to enjoy what there is to enjoy.

    Referenties

    1. https://whc.unesco.org/en/list/666/
    2. Watts Alan W. The Way of Zen. NY: New American Library; 1959.
    3. Boeree CG. Towards a Buddhist Psychotherapy. 1997. Available from: http://www.webspace.ship.edu/cgboer/buddhapsych.html 
    4. Achtergrond informatie:
      Aich TK. Buddha philosophy and western psychology. Indian J Psychiatry. 2013;55(Suppl 2):S165-S170. doi:10.4103/0019-5545.105517

  • Over Boeddhisme – Welke soorten meditatie zijn er?

    In mijn vorige artikel ben ik uitgebreid ingegaan op mindfulness meditatie. Een meditatietechniek die zijn oorsprong vond in het Boeddhisme. De bedenker van mindfulness therapie, Jon Kabat-Zinn, beschreef mindfulness therapie als volgt: “relatively intensive training in Buddhist meditation without the Buddhism” 1.
    Omdat blijkt dat mindfulness zeer effectief is op zoveel fronten, was ik nieuwsgierig geworden naar ‘the Buddhism’ achter mindfulness.
    In dit artikel gaan we daarom dieper in op de verschillende soorten meditatie die wereldwijd toegepast en onderzocht worden.

    Het begin

    Sinds de Boeddha ongeveer 2500 jaar geleden leefde, is het Boeddhisme verspreid over de hele wereld; van India, naar China, Korea, Japan, Zuidoost-Azië en het Westen. Ondertussen zijn er vele Boeddhistische stromingen ontstaan. Sommige stromingen zijn gericht op het kloosterleven, anderen op het dagelijks leven van Jan en alleman. Verschillende stromingen hebben hun eigen rituelen en soorten meditatie.

    Verspreiding van boeddhisme en verschillende soorten meditatie door azie
    Verspreiding van Boeddhisme door Azië

    De verschillen tussen die stromingen ontstonden, omdat vroeger vele gemeenschappen apart van elkaar leefden. Boeddhistische leerstellingen fuseerden dus met lokale gebruiken. Kijkend naar de kaart lijkt dat wel logisch.

    En dit was de intentie van de Boeddha. Er was niet één juiste, orthodoxe, leerwijze, maar zijn lessen moesten op verschillende momenten aan verschillende mensen hulp kunnen bieden.
    Dit zorgde echter ook voor verwarring. De één leek de ander soms tegen te spreken, maar toch was het allemaal Boeddhisme. Voor ons is dit soms lastig te begrijpen. Er is immers toch één Boeddhisme?

    De Slang en het vlot

    De Boeddha legde uit dat zijn leerstellingen goed aangeleerd moesten worden, maar ook moesten worden losgelaten wanneer dat nodig was.
    Op verschillende momenten is het één niet relevant, maar het ander wel en vice versa.
    Ingewikkeld…Hij daarom gaf wat verhelderende voorbeelden:
    1. Boeddhisme is als het verjagen van slangen, het kan je helpen slangen op te pakken en te verplaatsen, echter als je niet goed oplet, kan je gebeten worden.
    2. Anderszins is Boeddhisme als een vlot, het kan je helpen water over te steken, maar eenmaal aan de overkant laat je het vlot liggen.

    Zo legde hij uit, dat verschillen kunnen bestaan, omdat niet iedereen moet dealen met dezelfde slang of hetzelfde vlot moet bouwen 2. Dat er verschillende soorten meditatie zijn, geeft dus helemaal niet.

    Twee zijpaden

    Toch lijkt dit antwoord niet geheel bevredigend te zijn. Hoe kan je nou weten uit welke soorten meditatie je moet kiezen?

    Na zijn verlichting, hield de Boeddha zijn eerste preek. Hij verkondigde dat iedereen tijdens het leven wordt getroffen door lijden, niemand ontkomt hieraan. Gelukkig is er een manier dit te overwinnen. Met behulp van het achtvoudig pad kan ieder mens zijn/haar lijden transformeren. In een ander artikel zal ik dieper ingaan op het achtvoudig pad. Ik noem het nu, omdat ik twee zijpaden (see what I did there) van het achtvoudig pad wil uitlichten.

    Het eerste zijpad is het ontwikkelen van een bewustzijn van lichaam en geest (mindfulness).
    Het tweede zijpad is het ontwikkelen van een geestelijke geconcentreerde meditatieve oefening (concentration).

    Deze twee zijpaden van het achtvoudig pad kan iedere Boeddhist gebruiken om het leven te verbeteren.

    een monnik in meditatie
    Een monnik in meditatie

    Huidige indeling

    We kennen allemaal wel het beeld van de mediterende monnik…toch?
    Zoals de Boeddha tijdens zijn eerste preek twee manieren van meditatie noemde (mindfulness en concentration), worden de soorten meditatie vandaag ook nog op deze manier ingedeeld.

    Dr. Andrew Weaver publiceerde samen met zijn onderzoeksteam een artikel waarin hij alle studies over Boeddhisme en gezondheid van 1980 tot 2003 besprak 3.
    Ook Weaver maakte deze indeling: mindfulness en concentration.

    Over mindfulness schrijft hij dat het een observatie van iemands mentale functioneren en omgeving is. Hij beschrijft dat oprechte beoefening van mindfulness kan leiden naar een punt van heldere bewustwording en inzicht, waarin de essentie van het leven gevoeld kan worden (nirvana).

    Over concentration schrijft hij dat het een meditatie is waarbij de beoefenaar zich focust op een (mentaal) object, zoals een mantra of ademhaling, zo lang als hij wilt. Wanneer een beoefenaar dit met toewijding doet, kan een staat van opperste concentratie bereikt worden, los van gedachten, afleiding of doel (samadhi).

    Binnen deze twee hoofdcategorieën bestaan enkele bekende stromingen, zoals Zen meditatie, Tibetaanse meditatie, Vipassana meditatie, Shikantaza mindfulness en chanting.
    In andere artikelen zal ik verder ingaan op deze stromingen.

    Bewijsvoering en keuzes

    Al deze soorten meditatie hebben volgens Weaver meetbare effecten opgeleverd op verschillende manieren. Bij Tibetaanse monniken in meditatie lijkt communicatie tussen de hersenhelften te veranderen. Bij Zen monniken werd een betere immuunrespons gemeten via CD4 toename. En niet te vergeten de legio aan studies die positieve psychologische effecten zagen!

    Zoals ik eerder schreef, lijkt het erop dat niet één methode de beste is, maar dat de vele vormen van meditatie elkaar kunnen aanvullen. Voor ieder die op zoek is en wilt leren, wat wils.

    Referenties

    1 Kabat-Zinn J: Some reflections on the origins of MBSR, skillful means, and the trouble with maps. Contemp Buddh 2011, 12:281-306 http://dx.doi.org/10.1080/14639947.2011.564844.

    2 Alagaddupama Sutta: The Water-Snake Simile” (MN 22), translated from the Pali by Thanissaro Bhikkhu. Access to Insight (BCBS Edition), 17 December 2013, http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.022.than.html .

    3 Andrew J. Weaver MTh, PhD, Adam Vane MA & Kevin J. Flannelly PhD (2008) A Review of Research on Buddhism and Health: 1980–2003, Journal of Health Care Chaplaincy, 14:2, 118-132, DOI: 10.1080/08854720802129075


  • Wat is mindfulness? – Een wetenschappelijke blik

    Tijdens mijn opleiding sprak ik een patiënte. Zij had veel last van angst- en spanningsklachten die verschenen en verdwenen. Na de zoveelste ronde van klachten wilde ze er iets aan doen, maar een psycholoog of psychiater was nog een stap te ver. Ze had van een vriendin over mindfulness gehoord en ze vroeg wat ik van mindfulness vond. Meerdere studies hebben aangetoond dat mindfulness effectief kan zijn, maar wát het precies was, wist ik niet.

    Juiste Bronnen

    Wanneer een patiënt mij iets vraagt wat ik niet weet, dan zoek ik het op. Er zijn meerdere (medische) databases waarbij dat online kan, zoals Pubmed of Embase. Toen ik het woord ‘mindfulness’ intypte, verschenen er 17818 resultaten op mijn scherm. Te veel om allemaal te bekijken. Daarom vernauwde ik mijn zoektocht door te filteren op grote samenvattende studies van gerenommeerde tijdschriften. Zowaar vond ik een prachtig wetenschappelijk artikel die antwoord gaf op de vraag: wat is mindfulness?

    Dit artikel werd geschreven door Tang, Hölzel en Posner, onderzoekers uit de Verenigde Staten en Duitsland en gepubliceerd in Nature Reviews, één van de meest gerenommeerde wetenschappelijke bladen in de wereld. In deze tijd van desinformatie is Nature Reviews het tegenovergestelde van Fake News. Het heet ‘The Neuroscience of Mindfulness Meditation’ 1.

    Dit is de referentie ter naslag:
    1Tang, Y., Hölzel, B. & Posner, M. The neuroscience of mindfulness meditation. Nat Rev Neurosci 16, 213–225 (2015). https://doi.org/10.1038/nrn3916

    https://www.instagram.com/p/CEtiv-mhgab/?utm_source=ig_web_copy_link

    Definitie van Mindfulness

    Tang & Co leggen uit dat mindfulness een vorm van meditatie is. Meditatie bestaat uit mentale oefeningen, waarmee je psychologische eigenschappen kan verbeteren, zoals je concentratievermogen, of emotiecontrole.
    De landelijke beroepsvereniging definieert mindfulness als volgt:

    Mindfulness is een proces van volledig en bewust aanwezig zijn in het huidige moment, met een houding van openheid,  vriendelijkheid, nieuwsgierigheid en acceptatie. Dit om vanuit meer innerlijke kalmte, inzicht en wijsheid te kunnen leven.

    Tegenwoordig bestaan er veel verschillende vormen van mindfulness, allen gebaseerd op boeddhistische meditatietechnieken. Enkele voorbeelden zijn Vipassana, Dzogchen, Zen, maar ook Integrative Body-Mind Training (IBMT), Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR) en klinische variaties op MBSR. Hoewel er meerdere variaties zijn, hebben alle technieken als doel de bewuste aandacht voor het huidige moment met een open houding te bevorderen. Hiermee verandert uiteindelijk het aandachtsvermogen, emotiecontrole en zelfbewustzijn.

    In de afgelopen tientallen jaren is mindfulness enorm veel onderzocht op verschillende manieren. Hierbij werden positieve veranderingen in hersenfuctie meetbaar.

    Effect op de hersenen

    Hoewel honderden studies verricht zijn naar mindfulness, zijn er maar tientallen studies verricht die specifiek keken naar hersenfunctie. Dat is ook niet zo gek, het opzetten van dat soort studies is niet niks. Hersens zijn enorm complex. Hoewel we met scans veel kunnen meten, is de betekenis van een meting soms onduidelijk. Bovendien worden veel verschillende veranderingen gemeten, dus welke verandering heeft daadwerkelijk te maken met mindfulness?
    Zeg het maar…

    Gelukkig zijn er allerlei statistische methoden, waarmee berekend kan worden welke veranderingen consistent zijn tussen de scans. Voor de geïnteresseerden heet dit ‘activation likelihood estimation meta-analysis‘. Voor de niet-geinteresseerden: gelijk weer vergeten.

    Anyhow, het blijkt dat er 8 gebieden zijn in de hersens die consistent veranderd waren:

    • 1. De frontopolar cortex; gerelateerd aan meta-bewustzijn
    • 2. De sensorische cortex en insula; gerelateerd aan lichaamsgevoel
    • 3. De hippocampus; gerelateerd aan geheugen verwerking
    • 4-6. De anterior cingulate cortex (ACC), mid-cingulate cortex en orbitofrontal cortex; gerelateerd aan emotie en zelfbeheersing
    • 7-8. De superior longitudinal fasciculus en corpus callosum; gerelateerd aan communicatie tussen beide hersenhelften.

    Maar zoals Tang noemt, hoewel we deze veranderingen kunnen meten bij mensen die mindfulness oefenen, het is nog niet duidelijk hoe deze veranderingen bijdragen aan de verbetering van aandacht, emotiecontrole en bewustwording. Hiervoor is meer onderzoek nodig.

    Wat is er dan wel bekend over de werking van mindfulness ten aanzien van aandacht, emotiecontrole en zelfbewustzijn?

    Mindfulness en aandacht

    Hoewel meerdere studies onderzoek gedaan hebben naar verbetering van aandacht, blijkt het nog niet helemaal duidelijk hoe aandachtsvermogen verbeterd wordt wanneer je mensen jarenlang volgt. Men denkt dat aandacht aanvankelijk verbetert, doordat je beter leert informatie te herkennen uit bepaalde prikkels en je daarop beter kan handelen. In een later stadium lijkt ook de alertheid te verbeteren. Maar hoe, wanneer en waarom is nog onduidelijk.

    Mindfulness en Emotiecontrole

    Het effect op emotiecontrole is op verschillende manieren onderzocht. Wat bleek?
    Positieve effecten werden met name gezien bij het verwerken van emoties.
    Mensen werden minder snel afgeleid door negatieve prikkels en emoties. Ook was het makkelijker om terug te gaan naar een prettige emotie, na het voelen van negatieve emoties. Dit had als gevolg dat mensen zich veel minder vaak en minder intens negatief voelden, maar steeds vaker juist positief!

    Mindfulness en zelfbewustzijn

    Onderzoek naar mindfulness en zelfbewustzijn is vooralsnog niet toereikend genoeg om harde conclusies uit te trekken. Het lijkt dat mensen beter in staat zijn om in contact te staan met het ‘hier en nu’, terwijl hun eigen gedachteproces losgelaten wordt. Dit stelt mensen in staat hun eigen gedachteproces waar te nemen, waarna het zelfbewustzijn toeneemt. Doordat mensen hun eigen gedachteprocessen waarnemen, ervaren ze meer controle over henzelf en veranderingen die zij willen zien.

    Conclusie

    Tang en zijn collega’s concluderen dat met behulp van veel en grondig onderzoek, mindfulness meditatie kan uitgroeien tot een hulpmiddel die wijdverspreid gebruikt kan worden om een gezonde geest en welzijn te stimuleren.
    Als ik zelf zo kijk naar bovenstaande studie en de bewijzen die hiervoor geleverd zijn, kan ik niet anders dan het hiermee eens zijn. Er is nog een hoop onduidelijk, zoals de precieze betekenis van de veranderingen in de hersens in relatie tot aandacht, emotiecontrole en zelfbewustzijn. Maar dit bied kansen om nog dieper in dit onderwerp te duiken.
    Duizenden jaren geleden is men in India begonnen met meditatieve oefeningen, zoals mindfulness. Ik vind het fascinerend dat wij nu pas echt inzicht krijgen in de mechanismen achter de meditatie.