Welbenullig

Categorie: Filosofie

  • Keizer Marcus Aurelius en stoïcisme.

    Iedereen die in het westen opgroeit, komt op den duur in aanraking met de restanten van het Romeinse Rijk. In boeken, films, of op vakantie, de nalatenschap van de Romeinen is voor iedereen toegankelijk. En voor de echte liefhebbers is zoveel bewaard gebleven uit de Romeinse tijd, dat we onszelf bijna kunnen verliezen in de geschiedenis. Rome begon als een republiek en transformeerde uiteindelijk in een keizerrijk. Al in de renaissance, stond de eeuw van de vijf goede keizers (96 n.Ch. – 180 n.Ch.) bekend als de periode waarin het Romeinse Rijk zijn hoogtij vierde [1]. De laatste van de vijf goede keizers was Marcus Aurelius. Hij was niet alleen keizer, maar ook een stoïcijns filosoof. Graag vertel ik jullie in dit artikel meer over het leven van de Keizer Marcus Aurelius, zijn meditaties en het stoïcisme.

    Standbeeld Marcus Aurelius zonder hoofd
    Inhoudsopgave

    Romeinse Keizers

    Het Romeinse Rijk ten tijde van Marcus Aurelius (Bron wikipedia)

    Het leven van een Romeinse keizer was niet gemakkelijk. De oppervlakte van het Rijk liep van hedendaags Groot-Brittannië, rondom de middellandse zee, tot aan Irak. Je moest de bevolking van Rome tevreden houden, de grenzen bewaken met meerdere legioenen en de aristocratie tevreden houden. Als je het verkeerd deed, was een complot om jouw hoofd zo gesmeed… Iemand moest dus uit goed hout gesneden zijn om deze enorme verantwoordelijkheid te kunnen dragen zonder het vertrouwen in mensen te verliezen. Marcus Aurelius vond zijn heil in filosofie en met name ethiek. Ethiek is filosofie dat zich bezighoudt met de vraag: wat is juist handelen?

    Standbeeld van het hoofd van Marcus Aurelius

    Maar wie was Marcus Aurelius?

    Marcus werd geboren op 26 april 121 na Christus in een Romeinse adellijke familie [2]. Op zijn 17e werd zijn oom de keizer Antoninus Pius (regeerde van 138 n.Ch. tot 161 n.Ch.). Marcus werd toen samen met zijn halfbroer Lucius Verus de troonopvolger.  Zowel Marcus als Lucius werden in deze tijd als leerling-keizers getraind om ooit het stokje over te kunnen nemen. Het is precies in deze tijd dat Marcus een interesse ontwikkelde in filosofie, ethiek en stoïcisme, nadat hij in contact gekomen was met de werken van Epictetus, een voormalig slaaf en beroemd filosoof. Een ander artikel zal gewijd worden aan Epictetus. Voor nu gaan we verder in op keizer Marcus Aurelius en stoïcisme.

    “When you arise in the morning think of what a privilege it is to be alive, to think, to enjoy, to love …”

    ― Marcus Aurelius

    Stoïcisme

    Het stoïcisme zoals Epictetus dat onderwees [3], zag de verbondenheid van de wereld met de mensheid. Daarom heeft ieder mens een plicht om een actieve rol te spelen in de wereld, waarbij deugden zoals standvastigheid, moraliteit, plichtsgevoel en rechtvaardigheid hoog in het vaandel staan [4]. Omdat ieder mens kan kiezen op deze wijze te leven, was ieder mens dus ook inherent waardig. Vanwege de positieve aanmoediging wat deze filosofische levenswijze aanwakkerde, werd het Stoïcisme mateloos populair.

    “If someone is able to show me that what I think or do is not right, I will happily change, for I seek the truth, by which no one was ever truly harmed. It is the person who continues in his self-deception and ignorance who is harmed.”
    ― Marcus Aurelius

    Keizer Marcus

    Toen de oom van Marcus Aurelius overleed, werd hij samen met zijn broer co-Keizer. Hoewel Lucius al snel naar de achtergrond verdween. Keizer Marcus Aurelius was geen keizer die grootse veldslagen gewonnen had, of de bestuurlijke indeling van het Romeinse Rijk op revolutionaire wijze had hervormd. Hij was een keizer die doorbouwde op het werk van zijn voorgangers [2].

    Standbeeld van Marcus Aurelius te paard in Rome

    Meditaties

    Zo ook bij Keizer Marcus Aurelius en stoïcisme! Wellicht waar Marcus Aurelius het meest bekend om is geworden, is zijn boek ‘Meditations’. Een boek waarin de persoonlijke gedachten en overwegingen van de Keizer in opgeschreven staan, door hemzelf. Wat zo bijzonder is, is dat het boek oorspronkelijk nooit voor andere lezers bedoeld was. Het zijn persoonlijke overwegingen, van een Keizer, ongeveer 2000 jaar geleden. Zoals jullie kunnen lezen, staat het vol met stoïcijnse wijsheden, die ook nu nog van waarde kunnen zijn.

    “You have power over your mind – not outside events. Realize this, and you will find strength.”
    ― Marcus Aurelius

    Prins Commodus

    Na zijn dood werd hij opgevolgd door Commodus, zijn zoon. Ondanks al zijn wijsheid die ons is overgeleverd, werd de benoeming van zijn zoon als opvolger gezien als zijn grootste stommiteit. Maar dat is een verhaal voor een andere keer (of kijk the gladiator!). Wellicht had Commodus het Romeinse Rijk met dit stukje advies beter kunnen besturen:

    “Waste no more time arguing about what a good man should be. Be one.”
    ― Marcus Aurelius

    Referenties

    [1] Verhandelingen over Titus Livius, 1519, Niccolo Machiavelli

    [2] https://www.britannica.com/biography/Marcus-Aurelius-Roman-emperor

    [3] https://www.britannica.com/biography/Epictetus-Greek-philosopher

    [4] https://www.britannica.com/topic/Stoicism

  • Over boeddhisme: het achtvoudig pad

    Na het bereiken van zijn verlichting, verkondigde de Boeddha het achtvoudig pad, zoals ik in een eerder artikel beschreven heb. Boeddhisten bewandelen het achtvoudig pad, maar ook voor niet-Boeddhisten is kennis van het achtvoudig pad een nuttige leidraad voor het dagelijks leven. Daarom wil ik in dit ‘Over Boeddhisme’ artikel ieder onderdeel van het achtvoudig pad bespreken.

    Inhoudsopgave

    Achtergrond

    Nadat de jonge prins Siddharta uit zijn paleis ontsnapt was, begon hij aan zijn zoektocht naar de oplossing voor menselijk lijden. Hij bereikte jaren later zijn verlichting onder de Bodhi boom en werd Boeddha genoemd. Hierover heb ik meer geschreven in dit artikel. Daarna begon hij met onderwijzen.

    De Boeddha met zijn leerlingen

    Boeddha verkondigde vier waarheden die gelden voor ieder mens:

    • Gedurende het leven wordt iedereen geconfronteerd met lijden.
    • Er is een oorzaak te vinden voor dit lijden.
    • Er zijn verschillende mogelijkheden om lijden te verminderen.
    • Het is mogelijk lijden te overwinnen.

    Het achtvoudig pad

    Het wiel van het achtvoudig pad

    Het achtvoudig pad wordt ook wel afgebeeld als een wiel met acht spaken. Iedere spaak, staat voor één van de acht paden. Ieder van de acht zijn idealen die wij na kunnen streven. Ze bestaan niet afzonderlijk, maar versterken en ondersteunen elkaar. Er is niet één van de acht superieur, maar het achtvoudig pad in zijn geheel is belangrijk.

    Laten we eerst alle acht eens op een rijtje zetten:

    • ontwikkelen van begrip van de aard en oorzaken van menselijk lijden (juist inzicht)
    • ontwikkelen van gedachtes van compassie en meelevendheid (juiste denkwijze)
    • verwerpen van leugens, laster en onzinpraat (juiste spraak)
    • verwerpen van stelen, geweld of moord (juist handelen)
    • vinden van werk dat niet (in)direct anderen schade doet (juist levensonderhoud)
    • koesteren en ontwikkelen van deugden (juiste inzet)
    • ontwikkelen van bewustzijn van lichaam en geest (juiste mindfulness)
    • meditatie (juiste concentratie / samadhi)

    Veel van deze punten klinken vast erg logisch. En om eerlijk te zijn, dat zijn ze ook, toch? Toch is het soms lastig om compassie te voelen voor die vervelende collega, of goede inzet te tonen als wij een rotdag hebben. Maar als wij onszelf blijven bezigen met deze idealen, kunnen we ons leven stapje voor stapje blijven verbeteren.

    Nu is het lastig om iedere dag 8 punten in je hoofd te houden. Dus om het te versimpelen zijn ze samengevoegd tot drie idealen die gemakkelijker te onthouden zijn:

    • Leef een ethisch leven (samenvoeging van juiste spraak, handelen en levensonderhoud)
    • Cultiveer wijsheid (samenvoeging van juist inzicht en denkwijze)
    • Ontwikkel focus (samenvoeging van juist inzet, mindfulness en meditatie)

    Met andere woorden: als wij iedere dag proberen ethisch te leven, wijsheid te cultiveren en gefocust te blijven, dan kunnen wij erop vertrouwen dat we ons leven de juiste richting in sturen. We bewandelen immers het achtvoudig pad.

    Referenties

    www.britannica.com/topic/Eightfold-Path
    Thanissaro Bhikkhu, Culavedalla Sutta. Access to Insight.
    www.theravada.gr/en/the-four-noble-truths
    www.theravada.gr/en/the-noble-eightfold-path

  • Is Boeddhisme een geloof?

    Inhoudsopgave

    Een goede vraag

    De meesten van ons zijn inmiddels wel bekend met Boeddha, meditatie, mindfulness, tempels, standbeelden en dergelijken. Het is echter best onduidelijk hoe wij het Boeddhisme het beste kunnen plaatsen… Is het een geloof, een godsdienst of een levenswijze?
    Ik ben al lange tijd praktiserend Boeddhist, maar ook voor mij is het antwoord op deze vraag soms moeilijk te verwoorden. Het ligt er immers maar net aan wie je tegenover je hebt.
    Het woord geloof, betekent voor een gereformeerd christen iets heel anders, dan voor een atheïst.
    Om te beantwoorden of boeddhisme een geloof is, zal ik jullie daarom eerst meenemen naar het leven van de Boeddha en in welke omgeving hij zijn verlichting kon bereiken.

    Prins van de Shakya clan

    De Boeddha was in 632 voor Christus geboren als de rijke prins Siddhartha Gautama van de Shakya-clan in Lumbini, Nepal [1]. Op de kaart kan je Lumbini bij de gele stip vinden:

    lumbini, geboorteplaats van de boeddha.
    Kaart van het Indiaas subcontinent

    Toentertijd werd van een prins verwacht dat hij een geschoolde gentleman werd, zodat hij op een dag het bestuur van het koninkrijk over kon nemen. Met name militaire overwinningen gaven veel aanzien, dus de meeste prinsen en koningen probeerden met andere koninkrijken oorlog te voeren. In een ander artikel zal ik verder ingaan op de geopolitieke situatie in India ten tijde van de Boeddha.

    Volgens de overlevering werd er bij de geboorte van de Boeddha een voorspelling gedaan dat hij of een groot militair leider zou worden, of een groot geestelijk leider. Zijn vader, de koning van de Shakya’s, had geen behoefte aan een geestelijk leider en sloot de jonge Siddhartha op in zijn paleis. Gedurende zijn jeugd had Siddhartha alles wat zijn hartje begeerde, want daar zorgde zijn vader wel voor. Echter Siddhartha was nieuwsgierig en toen het hem lukte weg te lopen uit het paleis, werd hij geconfronteerd met het gewone volk, geteisterd door ouderdom, ziekte en dood. Dit maakte zo’n diepe indruk op hem, dat hij op een dag zonder waarschuwing zijn paleis verliet en begon aan zijn pad met de vraag: hoe kan ik mensen van hun lijden verlossen?

    Kastenstelsel

    U moet zich realiseren dat in deze tijd de maatschappij niet was ingedeeld zoals de onze, waarin iedereen zijn dromen vrij kan nastreven. Toentertijd was de bevolking ingedeeld volgens het kastenstelsel. Wanneer je geboren was, werd je direct lid van een kaste. Er waren grofweg vier kasten en de kastelozen:

    • Brahmanen (geestelijken)
    • Kshatriya’s (strijders en heersers)
    • Vaishya’s (zelfstandige boeren en handelaren)
    • Shudra’s (burgers en arbeiders)
    • Dalit’s (de kastelozen, of oneerbiedigen)

    Wat maakt dit uit vraagt u zich misschien af?
    Er golden hele strikte maatschappelijke regels voor ieder mens in een bepaalde kaste. Bovendien mochten mensen uit de verschillende kasten niet zomaar met elkaar communiceren. Een huwelijk tussen mensen uit verschillende kasten was bijvoorbeeld uit den boze. Jouw kaste bepaalde jouw sociale omgeving, jouw plaats in de maatschappij, jouw baan, en jouw verdere levensloop.

    Dat maakt het zo bijzonder dat Siddhartha Gautama zich na zijn verlichting, als Boeddha, besloot te richten naar alle mensen, niet alleen de Kshatriya’s bijvoorbeeld. Iedereen, uit welke kaste ook, was welkom. Deze lijn kunnen we verder doortrekken naar: het maakt niet uit waar je vandaan komt, iedereen die bevrijding van lijden zoekt is welkom.

    De Brahmanen

    Wanneer je de vraag stelt: is Boeddhisme een geloof? Dan moeten we eerst weten in wat voor religieuze wereld de Boeddha zelf opgegroeid was. De Brahmanen waren de geestelijke leiders die een belangrijke rol speelden in de maatschappij van de jonge Siddhartha. Dit waren priesters waarvan werd gedacht dat zij geboren waren uit de mond van de Hindoeïstische god Brahma.
    Deze priesters bestudeerden de heilige Veda-geschriften. Zij konden religieuze rituelen uitvoeren, die in het Hindoeïstisch geloof van de tijd belangrijk waren, om de maatschappij te beschermen en de goden tevreden te stellen.

    god Brahma
    Brahma

    Tegelijkertijd ontstonden er in deze periode een wildgroei aan andere religies en filosofische denkwijzen, waar ik nu niet verder op in zal gaan.
    Kortom, u moet zich realiseren dat toen Siddhartha op zoek ging naar het antwoord op menselijk lijden, hij onderdeel was van een Hindoeïstische maatschappij met veel filosofische discussie!

    Verlichting

    Wat is dan de essentiele boodschap van de Boeddha?
    Siddhartha verwierf onder de bodhi boom zijn verlichting en werd Boeddha, nadat hij zich de vier nobele waarheden realiseerde:

    • Diagnose: gedurende het leven wordt iedereen geconfronteerd met lijden.
    • Oorzaak: Er is een oorzaak te vinden voor dit lijden.
    • Prognose: Er zijn verschillende mogelijkheden om lijden te verminderen of stoppen.
    • Behandeling: Er is een manier om lijden uit te roeien, namelijk het achtvoudig pad.

    Hij destilleerde daarna dat de belangrijkste oorzaak van lijden ‘hechting (attachment) is. Hechting heeft drie aspecten:

    • Verlangen / Hunkeren
    • Haat / Woede
    • Onbenul

    Vervolgens verkondigde hij een manier om mensen te helpen zich van lijden te verlossen en verlichting te bereiken. Dit noemde hij het achtvoudig pad naar bevrijding [van lijden].

    Daarna heeft Siddharta, nu de Boeddha, zijn leven gewijd om aan iedereen het achtvoudig pad te onderwijzen. Aan mensen uit alle Indiase kasten, en na zijn dood aan mensen uit heel Azië en zelfs in het oude Griekenland, via Perzië.

    Is boeddhisme een geloof?

    Door de eeuwen heen hebben de vele boeddhistische stromingen hun eigen meditaties, rituelen, tempels en kunstwerken gecreëerd. Sommige met een religieus karakter, anderen minder.
    Echter alle stromingen houden zich in de essentie bezig met de vraag: hoe kunnen wij mensen helpen zich van hun lijden te verlossen?
    Het boeddhisme is dus geen geloof van verering, zoals bij andere godsdiensten bijvoorbeeld het geval kan zijn, maar een geloof in de zoektocht naar het antwoord op deze essentiële vraag.
    Met behulp van de vele hulpmiddelen die Boeddhisten inmiddels in hun geestelijke gereedschapskist hebben zitten, kan iedereen geholpen worden.
    Een sprekend voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld de ontwikkeling van mindfulness door Kabat-Zinn. Een humanistisch filosoof, Alan Watts, schreef eens [2]:

    If we look deeply into such ways of life as Buddhism, we do not find either philosophy or religion as these are understood in the West. We find something more nearly resembling psychotherapy.

    Een Levenswijze

    In moderne termen zou ik daarom het boeddhisme dus niet direct als geloof interpreteren, zoals wij hier bijvoorbeeld religie of godsdienst zien. In mijn ogen is het veel meer als een filosofische levenswijze, met gunstige psychologische effecten voor jezelf en omgeving.
    Ik denk echter, dat dr. Boeree nog veel mooier verwoord heeft wat boeddhisme eigenlijk is [3]:

    What Buddhism is really all about is returning to this life, your very own little life, with a “new attitude.” By being more calm, more aware, a nicer person morally, someone who has given up envy and greed and hatred and such, who understands that nothing is forever, that grief is the price we willingly pay for love… this life becomes at very least bearable. We stop torturing ourselves and allow ourselves to enjoy what there is to enjoy.

    Referenties

    1. https://whc.unesco.org/en/list/666/
    2. Watts Alan W. The Way of Zen. NY: New American Library; 1959.
    3. Boeree CG. Towards a Buddhist Psychotherapy. 1997. Available from: http://www.webspace.ship.edu/cgboer/buddhapsych.html 
    4. Achtergrond informatie:
      Aich TK. Buddha philosophy and western psychology. Indian J Psychiatry. 2013;55(Suppl 2):S165-S170. doi:10.4103/0019-5545.105517

  • Over Boeddhisme – Welke soorten meditatie zijn er?

    In mijn vorige artikel ben ik uitgebreid ingegaan op mindfulness meditatie. Een meditatietechniek die zijn oorsprong vond in het Boeddhisme. De bedenker van mindfulness therapie, Jon Kabat-Zinn, beschreef mindfulness therapie als volgt: “relatively intensive training in Buddhist meditation without the Buddhism” 1.
    Omdat blijkt dat mindfulness zeer effectief is op zoveel fronten, was ik nieuwsgierig geworden naar ‘the Buddhism’ achter mindfulness.
    In dit artikel gaan we daarom dieper in op de verschillende soorten meditatie die wereldwijd toegepast en onderzocht worden.

    Inhoudsopgave

    Het begin

    Sinds de Boeddha ongeveer 2500 jaar geleden leefde, is het Boeddhisme verspreid over de hele wereld; van India, naar China, Korea, Japan, Zuidoost-Azië en het Westen. Ondertussen zijn er vele Boeddhistische stromingen ontstaan. Sommige stromingen zijn gericht op het kloosterleven, anderen op het dagelijks leven van Jan en alleman. Verschillende stromingen hebben hun eigen rituelen en soorten meditatie.

    Verspreiding van boeddhisme en verschillende soorten meditatie door azie
    Verspreiding van Boeddhisme door Azië

    De verschillen tussen die stromingen ontstonden, omdat vroeger vele gemeenschappen apart van elkaar leefden. Boeddhistische leerstellingen fuseerden dus met lokale gebruiken. Kijkend naar de kaart lijkt dat wel logisch.

    En dit was de intentie van de Boeddha. Er was niet één juiste, orthodoxe, leerwijze, maar zijn lessen moesten op verschillende momenten aan verschillende mensen hulp kunnen bieden.
    Dit zorgde echter ook voor verwarring. De één leek de ander soms tegen te spreken, maar toch was het allemaal Boeddhisme. Voor ons is dit soms lastig te begrijpen. Er is immers toch één Boeddhisme?

    De Slang en het vlot

    De Boeddha legde uit dat zijn leerstellingen goed aangeleerd moesten worden, maar ook moesten worden losgelaten wanneer dat nodig was.
    Op verschillende momenten is het één niet relevant, maar het ander wel en vice versa.
    Ingewikkeld…Hij daarom gaf wat verhelderende voorbeelden:
    1. Boeddhisme is als het verjagen van slangen, het kan je helpen slangen op te pakken en te verplaatsen, echter als je niet goed oplet, kan je gebeten worden.
    2. Anderszins is Boeddhisme als een vlot, het kan je helpen water over te steken, maar eenmaal aan de overkant laat je het vlot liggen.

    Zo legde hij uit, dat verschillen kunnen bestaan, omdat niet iedereen moet dealen met dezelfde slang of hetzelfde vlot moet bouwen 2. Dat er verschillende soorten meditatie zijn, geeft dus helemaal niet.

    Twee zijpaden

    Toch lijkt dit antwoord niet geheel bevredigend te zijn. Hoe kan je nou weten uit welke soorten meditatie je moet kiezen?

    Na zijn verlichting, hield de Boeddha zijn eerste preek. Hij verkondigde dat iedereen tijdens het leven wordt getroffen door lijden, niemand ontkomt hieraan. Gelukkig is er een manier dit te overwinnen. Met behulp van het achtvoudig pad kan ieder mens zijn/haar lijden transformeren. In een ander artikel zal ik dieper ingaan op het achtvoudig pad. Ik noem het nu, omdat ik twee zijpaden (see what I did there) van het achtvoudig pad wil uitlichten.

    Het eerste zijpad is het ontwikkelen van een bewustzijn van lichaam en geest (mindfulness).
    Het tweede zijpad is het ontwikkelen van een geestelijke geconcentreerde meditatieve oefening (concentration).

    Deze twee zijpaden van het achtvoudig pad kan iedere Boeddhist gebruiken om het leven te verbeteren.

    een monnik in meditatie
    Een monnik in meditatie

    Huidige indeling

    We kennen allemaal wel het beeld van de mediterende monnik…toch?
    Zoals de Boeddha tijdens zijn eerste preek twee manieren van meditatie noemde (mindfulness en concentration), worden de soorten meditatie vandaag ook nog op deze manier ingedeeld.

    Dr. Andrew Weaver publiceerde samen met zijn onderzoeksteam een artikel waarin hij alle studies over Boeddhisme en gezondheid van 1980 tot 2003 besprak 3.
    Ook Weaver maakte deze indeling: mindfulness en concentration.

    Over mindfulness schrijft hij dat het een observatie van iemands mentale functioneren en omgeving is. Hij beschrijft dat oprechte beoefening van mindfulness kan leiden naar een punt van heldere bewustwording en inzicht, waarin de essentie van het leven gevoeld kan worden (nirvana).

    Over concentration schrijft hij dat het een meditatie is waarbij de beoefenaar zich focust op een (mentaal) object, zoals een mantra of ademhaling, zo lang als hij wilt. Wanneer een beoefenaar dit met toewijding doet, kan een staat van opperste concentratie bereikt worden, los van gedachten, afleiding of doel (samadhi).

    Binnen deze twee hoofdcategorieën bestaan enkele bekende stromingen, zoals Zen meditatie, Tibetaanse meditatie, Vipassana meditatie, Shikantaza mindfulness en chanting.
    In andere artikelen zal ik verder ingaan op deze stromingen.

    Bewijsvoering en keuzes

    Al deze soorten meditatie hebben volgens Weaver meetbare effecten opgeleverd op verschillende manieren. Bij Tibetaanse monniken in meditatie lijkt communicatie tussen de hersenhelften te veranderen. Bij Zen monniken werd een betere immuunrespons gemeten via CD4 toename. En niet te vergeten de legio aan studies die positieve psychologische effecten zagen!

    Zoals ik eerder schreef, lijkt het erop dat niet één methode de beste is, maar dat de vele vormen van meditatie elkaar kunnen aanvullen. Voor ieder die op zoek is en wilt leren, wat wils.

    Referenties

    1 Kabat-Zinn J: Some reflections on the origins of MBSR, skillful means, and the trouble with maps. Contemp Buddh 2011, 12:281-306 http://dx.doi.org/10.1080/14639947.2011.564844.

    2 Alagaddupama Sutta: The Water-Snake Simile” (MN 22), translated from the Pali by Thanissaro Bhikkhu. Access to Insight (BCBS Edition), 17 December 2013, http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.022.than.html .

    3 Andrew J. Weaver MTh, PhD, Adam Vane MA & Kevin J. Flannelly PhD (2008) A Review of Research on Buddhism and Health: 1980–2003, Journal of Health Care Chaplaincy, 14:2, 118-132, DOI: 10.1080/08854720802129075